Từ xa xưa cây đa, giếng nước, sân đình là biểu tượng hồn quê Việt Nam. Quê hương Nho Lâm cũng vậy, Nho Lâm là một miền quê có bề dầy lịch sử văn hóa, và nhiều truyền thống tốt đẹp. Người Nho Lâm cần cù, thông minh, sáng tạo trong lao động sản xuất, xây dựng cuộc sống, kiên, cường dũng cảm chiến đấu chống giặc ngoại sâm, bảo vệ Tổ Quốc. Là một làng quê tiêu biểu dẫn đầu mọi phong trào của địa phương. Thành Hoàng làng ngài Y Pháp Đại Vương, người tiên phong đặt nền móng yêu nước và những dức tính cao đẹp đó. Ngay từ buổi đầu ngài Y Pháp đánh giặc Nguyên Mông, dừng chân tại chợ Đống Nho Lâm. Lấy nơi đất đó, núi không cao, có Hồng giang dẫn nước bao quanh để trú binh và mổ trâu bò để khao binh Tướng sĩ. Kén 15 tráng sĩ của làng Nho Lâm về kinh đô Phả Lại hợp sức với Hưng Đạo đại vương và Thượng Tướng Trần Quang Khải đánh tan quân Nguyên Mông tại Bạch Đằng Giang. Thiên hạ thái bình, Quốc gia an thái, Thành Hoàng được Vua Trần Nhân Tông phong là Đại Tướng Quân, ngài hóa thân vào ngày 15/10. Vua Trần Nhân Tông cho phép Phả Lại và Nho Lâm lập đền thờ từ bấy đến giờ. Chiến tích của ngài Y Pháp xứng dáng với lời ca của người đời. Bắc Khẩu kiếp thần uy (Triều Trần truyền thành tích). Cứ đến ngày kỳ phước của ngài ( 12 tháng Giêng) Theo định kỳ Vua lại cho các quan trọng triều về tế lễ, gọi là quốc tế Thần.
(Đình Nho Lâm, xã Văn Tố, huyện Tứ Kỳ, tỉnh Hải Dương hiện nay)
Từ những dấu ấn đó đã trở thành mốc son lịch sử văn hóa của làng Nho Lâm. Theo lệ đó cứ ngày 12 tháng Giêng âm lịch hàng năm dân làng lại tổ chức tế lễ Thành Hoàng và tri ân 15 vị gia thần đã theo ngài đi đánh giặc. Làng cũng mở hội trong 2 ngày để nhân dẫn đến dâng hương, vui chơi tại sân đình, là nơi phụng thờ Thành Hoàng, Đình còn là nơi trụ sở của Chính quyền địa phương để duy trì lệ làng, phép nước, nên Đình mang đậm dấu ấn lịch sử văn hóa của miền quê Nho Lâm xa xưa.
(Bằng xếp hạng di tích cấp tỉnh)
Từ sau cách mạng tháng 8 thành công, Đình làng còn mang những dấu son lịch sử sáng ngời, cuối năm 1945 Đình là nơi hoạt động của cán bộ Việt Minh, tuyên truyền chính sách của mặt trận Việt Minh cho nhân dân và tuyên bố xóa bỏ chính quyền cũ. Thành lập Ủy ban lâm thời xã Nho Lâm (Trước cách mạng mỗi làng là một xã). Đình làng là Ủy ban lâm thời mặt trận Việt Minh. Ngày 06/01 năm 1946 cũng dưới mái Đình làng tất cả các cử tri của làng Nho Lâm làm nghĩa vụ đầu tiên cầm lá phiếu bầu cử Quốc hội Nước Việt Nam dân chủ cộng hòa. Nhân dân được hưởng quyền tự do dân chủ, nam nữ bình đẳng về quyền lợi. Ngày 26/04/1946 cử tri lại nô nức đến Đình bầu Hội đồng nhân dân khóa đầu tiên của xã Văn Tố. Từ đấy Đình làng là trụ sở hội họp của làng và các đoàn thể là nơi tuyên truyền, vận động nhân dân, chốnggiặc đói, giặc dốt, giặc ngoại sâm. Là nơi sinh hoạt, vui chơi của thanh thiếu niên dưới ánh trăng rằm. Từ đây sân Đình bao lớp thanh niên trai tráng trong làng lên đường tòng quân giết giặc.
Trong hai cuộc kháng chiến có 27 người con của làng đã hy sinh anh dũng trên hai mặt trận Điện biên phủ và Miền Nam thành đồng của Tổ Quốc. Đồng thời đón tiếp các đơn vị bộ đội về an dưỡng tại làng Nho Lâm. Biết bao kỉ niệm còn mãi trong lòng nhiều lớp người dân Nho Lâm cho đến ngày hôm nay. Trong suốt 30 năm trường kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp và Đế quốc Mĩ. Người dân Nho Lâm đã tin tưởng tuyệt đối vào thắng lợi cuối cùng cuộc kháng chiến thần thánh do Đảng, bác Hồ kính yêu lãnh đạo, bao người con ưu tú của Nho Lâm dũng cảm chiến đấu ngoài tiền tuyến, nhiều người ngã xuống vì nền độc lập tự do của dân tộc. Tổng kết cuộc chiến tranh giải phóng dân tộc và bảo vệ Tổ quốc, làng có 27 anh hùng liệt sĩ và 19 thương, bệnh binh. Nhân dân ta có ngày hôm nay mãi mãi biết ơn những người con quê hương đã hy sinh cao cả vì nghĩa lớn. Có 2 bà mẹ Việt Nam anh hùng đã hiến dâng người con duy nhất cho Tổ quốc.
Hào khí anh hùng từ ngàn xưa đến thời đại Hồ Chí Minh đã được các thế hệ người làng Nho Lâm hun đúc, gìn giữ, phát huy và bồi đắp để tuyên truyền lại cho các thế hệ mai sau. Hào khí anh hùng làm rạng rỡ quê hương chúng ta, trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, Nho Lâm là nơi đọ sức giữa ta và địch, giặc Pháp đến làng Nho Lâm càn quét lần nào cũng bị quân và dân ta đánh trảquyết liệt, nhiều lần thua đau. Vào năm 1952 – 1953 trong một trận càn quét lớn, giặc Pháp đã đốt phá làng, phá Đình, phá chùa, hòng làm nhụt khí trí chiến đấu của nhân dân ta, nhưng chúng đã nhầm, không làm gì được. Dân làng Nho Lâm đã phối hợp với lực lượng du kích xã bắt sống quan Ba Pháp và đuổi tận bốt Măng giành thắng lợi hoàn toàn. Đình làng đã tiêu thổ kháng chiến, trải qua 51 năm vẫn chưa được chữa lành, làm day dứt lòng người dân Nho Lâm.
Trong lao động sản xuất ngoài cấy lúa, trồng màu từ xa xưa, người dân Nho Lâm luôn cần cù chịu khó, biến các cánh đồng chiêm trũng trở thành những cánh đồng màu mỡ để phát triển sản xuất làm ra nhiều của cải nâng cao đời sống vật chất và tinh thần ngày càng đổi mới. Ngoài ra còn phục vụ nhu yếu phẩm cho xã hội. Các con em Nho Lâm phát huy tinh thần hiếu học, đã có nhiều học sinh giỏi cấp huyện, tỉnh, các cháu đỗ Đại học.
Mặt bằng dân trí của nhân dân làng Nho lâm luôn được nâng cao trên con đường đổi mới, cải thiện về mọi mặt của đời sống, làm thay đổi bộ mặt của làng xóm từng ngày. Nhanh chóng tiếp cận được KHKT tiến tiến, áp dụng vào sản xuất làm ra nhiều của cải vật chất phục vụ đời sống của nhân dân. Với thành tích tự hào của cán bộ và dân làng Nho Lâm, từ năm 2010 đến năm 2019 làng vẫn luôn giữ vững làng an toàn an ninh trật tự, vào tháng 1 năm 2020 được ủy ban nhân dân tỉnh Hải Dương phong tặng ( làng văn hóa) là góp phần quan trọng vào thành tích của xã cùng với nhân dân 6 thôn làm nên những trang sử vẻ vang và chói ngời cho quê hương Văn Tố trong cuộc kháng chiến chống Pháp, được nhà nước phong tặng đơn vị Anh hùng lực lượng vũ trang. Trong thời kỳ đổi mới, được nhà nước tặng nhiều bằng khen. Những vinh quang tự hào đang cổ vũ nhân dân Nho Lâm nói riêng và nhân dân Văn Tố nói chung. Vững bước trên con đường hội nhập do Đảng lãnh đạo. Thực hiện bằng được mục tiêu dân giàu, nước mạnh xã hội công bằng dân chủ văn minh.
Để có ngôi Đình uy nghi khang trang trên, được đặc biệt được sự quan tâm của Đảng, chính quyên xã Văn Tô, sự sát sao chỉ đạo của cấp Úy, Chi bộ thôn Nho Lâm. Sự năng động, sáng tạo đáng khâm phục của ban kiến thiết Đình năm 1996 và năm 2000, nay là ban quản lý di tích lịch sử văn hóa Đình Nho Lâm, là những người kinh trọng, đứng mũi chịu sào. Trải qua bao sóng gió trong mọi công việc làm đình, bằng tâm huyết và lỗ lực, chủ quan tạo lên nguồn lực lớn để hoà thành được Ngôi Đình. Những điều quan trọng hơn là yêu tố quyết định của lòng dân. Nhân dân trong làng cùng với con em của quê hương công tác trên mọi miền Tổ quốc, cùng quý khách thập phương đã hết ủng hộ tiền bạc, vật chất, và nhiều tấm lòng thành kết quả đến năm 2000 đã hoàn thành ngôi Đình lộng lẫy, để hôm nay chỉ mọi người chiêm ngưỡng giá trị lên tới gần tỷ đồng. Đó là kỳ tích của nhân dân Nho Lâm. Năm 2009 ngày 21/10 UBND tỉnh Hải Dương đã cấp bằng di tích lịch sử văn hóa cấp Tỉnh, thành phố.
Ngoài ra còn nhiều tấm lòng của dòng họ như Vũ Đình, Vũ Văn, Phạm Văn, họ Chu, các cá nhân công đức đại tự hoanh phi câu đối, các đồ thời giá trị sơn son thiếp vàng, nội thất trong Đình không gian ngày càng uy nghi. Là nơi thờ Thành Hoàng ngự tại Đình, là nơi dân làng, dân chiêm ngưỡng trong những ngày mùng một và hôm rằm, ngày lễ hội của làng là dâng hương tại Đình, là niềm vui lớn của nhân dân Nho Lâm được đến chào quý khách thập phương về thăm quan du lịch, là niềm động viên, cổ vũ đối với cán bộ nhân dân Nho Lâm nói riêng và cán bộ nhân dân Văn Tố nói chung. Ban quản lý di tích thực hiện vẹn ý nguyện của toàn dân đem tấm lòng thành cung kính dâng lên đấng Thành Hoàng của làng. Nhân dân Nho Lâm nguyện tự do tín ngưỡng dưới mái Đình vẫn mang dáng cổ kính thời xưa. Thật không có niềm vui nào vui hơn, người dân Nho Lâm có ngôi Đình để chiêm ngưỡng và niềm vui, tự hào có một công trình văn hóa di tích lịch sử, giữ lại mãi cho muôn đời sau. Cũng là hồn quê của những người con đi xa từ đây Đình làng gợi lên những lời ca tiếng hát để ôn nhớ lại những bậc danh nhân, các anh hùng đã quên mình vì nền độc lập của dân tộc. Cũng từ đây cán bộ và nhân dân Nho lâm quyết tâm phấn đấu xây dựng làng Nho Lâm giàu đẹp văn minh.
Một số hình ảnh:
